Vlaanderen bekijkt hoe het onderzoeksinfrastructuur in de toekomst beter kan ontsluiten

De Europese Commissie wil met haar strategie voor onderzoeks- en technologie-infrastructuren van 15 september 2025 inzetten op gemakkelijk toegankelijke, geavanceerde faciliteiten, hoogwaardige gegevens en op maat gemaakte diensten in functie van wetenschappelijke en technologische excellentie.

In de strategie worden een aantal factoren aangehaald die het opbouwen van een sterk infrastructuur-ecosysteem in Europa bemoeilijken, zoals de beperkte samenwerking tussen infrastructuren. Daardoor blijven sector- en grensoverschrijdende synergieën onderbenut. Daarnaast zijn er onvoldoende toegangsmogelijkheden en complexe toegangsprocedures, vooral voor start-ups. Voor innovatieve bedrijven is toegang tot technologie-infrastructuur echter cruciaal om hun technologie te testen en te valideren.

De strategie resulteert in 21 acties die samen met de lidstaten en belanghebbenden zullen worden gerealiseerd.

Vlaams volksvertegenwoordiger Stijn De Roo (cd&v) stelde hierover volgende vragen aan de minister-president:

1. Wat is de reactie van de minister-president op de Europese strategie voor onderzoeks- en technologie-infrastructuren?
2. Op welke manier wordt Vlaanderen betrokken bij het tot uitvoering brengen van de in de strategie opgenomen acties?
3. Hoe zet Vlaanderen in op sector- en grensoverschrijdende synergiën door de samenwerking tussen onderzoeks- en technologie-infrastructuren?
4. Welke mogelijkheden ziet de minister-president om de toegang tot technologie-infrastructuur voor start-ups te faciliteren?

Minister-president Diependaele antwoordde:

"Op 11 september jongstleden had ik een bilateraal overleg met de Europese Commissaris Ekaterina Zakharieva, bevoegd voor Start-Ups, Onderzoek en Innovatie. Maandag heb ik haar opnieuw gesproken voor de verklaring van de Semicon Coalition. Dinsdag heb ik haar op de formele raad ook gesproken. We hebben veel contact, vooral omdat Vlaanderen wel degelijk iets betekent op het gebied van onderzoek, ontwikkeling en innovatie. Dat weet men in Europa.

We bespraken diverse zaken, waaronder het nieuwe kaderprogramma voor onderzoek en innovatie, het European Competitiveness Fund (ECF) en het belang van de Einsteintelescoop, maar ook het belang van samenwerking rond grote onderzoeksinfrastructuur in haar geheel. Het team van de commissaris was toen nog de laatste hand aan de strategie aan het leggen.

Eergisteren nam ik deel aan de Europese Raad voor onderzoek. Het thema van het lunchdebat was de nieuwe ambitieuze strategie van de Europese Commissie voor zowel onderzoeksinfrastructuren als technologie-infrastructuren. Ook binnen Vlaanderen zet ik als minister bevoegd voor Onderzoek en Innovatie de nood aan een state-of-the art onderzoeksinfrastructuur hoog op de agenda. Ik omarm dan ook de geïntegreerde aanpak, die essentieel wordt geacht voor het versterken van excellent onderzoek, innovatie en Europese samenwerking die de Commissie vooropstelt.

Deze visie sluit nauw aan bij de strategie van de Europese Commissie, die inzet op een holistische benadering waarbij onderzoeks- en technologie-infrastructuren samen het fundament vormen voor wetenschappelijke vooruitgang, industriële concurrentiekracht en het aantrekken van talent. Het zogenaamde ESFRI-model (European Strategy Forum on Research Infrastructures), dat de overgang van fundamenteel onderzoek naar innovatie en marktintroductie faciliteert, wordt in dit kader als positief beoordeeld.

Wij benadrukken het belang van betere toegankelijkheid voor kmo's, startups en scale-ups door vereenvoudigde procedures en specifieke toegangsschema's. Daarnaast is regionale verankering en het benutten van lokale ecosystemen cruciaal. Wij ondersteunen de nadruk op het belang van duidelijke regels, governance en transparantie, met name rond staatssteun en het gebruik van publieke infrastructuren door private partijen. Publiek-private samenwerking, talentontwikkeling en het verder uitbouwen van digitale infrastructuren worden gezien als cruciale pijlers.

Op Europees niveau tekent het ESFRI-forum de Europese strategie uit voor onderzoeksinfrastructuren. Om ons goed voor te bereiden op de volgende ESFRI-roadmap oefening heb ik aan het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek – Vlaanderen (FWO) gevraagd om, in samenwerking met het Departement Werk, Economie, Wetenschap, Innovatie en Sociale Economie (WEWIS), een Vlaamse roadmap op te maken. Voor het eerst werd een meer atypische IRI-call (International Research Infrastructure) gelanceerd met als doel om input te leveren om tot zo’n Vlaamse roadmap te komen. Binnen het FWO worden de aanvragen momenteel beoordeeld. Zij zullen dan naast bestaande internationale onderzoekinfrastructuren worden gelegd waar Vlaanderen in participeert. In de tweede helft van 2026 kunnen we dan zeer gericht wegen op het besluitvormingsproces van de Europese Unie.

Vlaanderen zet sterk in op sector- en grensoverschrijdende synergiën door strategische samenwerking tussen onderzoeks- en technologie-infrastructuren. Met onze kandidatuur voor een AI Factory en Antenna wordt een regionale hub uitgebouwd die Vlaamse AI-capaciteiten verbindt met Europese test- en validatie-infrastructuren. We zijn ook partner in de LUMI-supercomputer (Large Unified Modern Infrastructure), een van de krachtigste in Europa, dat grensoverschrijdend rekenwerk ondersteunt voor onder meer AI en klimaatonderzoek, en toegankelijk is voor Vlaamse onderzoekers.

De imec-pilootlijn fungeert dan weer als een testomgeving voor Europese chipontwikkeling en wordt opengesteld voor internationale consortia.

Binnen het Digital Europe Programme nemen we deel aan meerdere Testing & Experimentation Facilities (TEF’s), waaronder infrastructuur voor edge AI, smart cities en agrifood, telkens met Vlaamse partners zoals imec en het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO). Deze TEF’s zijn zowel sectoroverschrijdend als ingebed in Europese netwerken.

De Einsteintelescoop, waarvoor Vlaanderen de kandidatuur ondersteunt, is een voorbeeld van grensoverschrijdende infrastructuur in de Euregio Maas-Rijn die fundamenteel onderzoek koppelt aan engineering en datawetenschappen. U kent daar ondertussen alles van. We zijn trouwens nog steeds zeer actief bezig met alles en iedereen daar warm voor te maken. Dinsdagochtend hebben we nog een ontbijt georganiseerd met ministers van Duitsland, Frankrijk, Nederland en Oostenrijk, waarbij het Einsteinproject opnieuw hebben voorgesteld.

Ten slotte is Vlaanderen actief binnen het Vanguard Initiative, dat inzet op interregionale samenwerking rond industriële modernisering via pilootprojecten en ‘demonstrators’.

Verschillende van zonet vermelde infrastructuren, zoals de TEF’s en de AI Factory of Antenna zijn al dan niet specifiek gericht op kmo’s en startups.

Er zijn in deze problematiek volgens mij twee belangrijke zaken: ervoor zorgen dat start-ups zich bewust zijn van welke infrastructuur beschikbaar is en eens ze weten welke infrastructuur ze willen gebruiken, dat ze zo weinig mogelijk administratieve lasten ondervinden om gebruik te maken van deze infrastructuur. Wat het eerste betreft, ben ik met de Vlaamse actoren in het veld aan het bekijken hoe we onderzoeksinfrastructuur in de toekomst beter kunnen ontsluiten. Wat het tweede betreft, moeten we volgens mij eerst meer inzicht krijgen in wat nu precies de hinderpalen vormen voor start-ups om gebruik te maken van infrastructuur. Het spreekt voor zich dat dit een verantwoordelijkheid is die eerder bij de uitbaters van infrastructuur ligt, maar ik ben zeker bereid om samen met hen en met vertegenwoordigers van innovatieve start-ups te onderzoeken waar precies de bottlenecks zitten en hoe we hieraan kunnen verhelpen."

Stijn De Roo: "De vraag naar technologie- en onderzoeksinfrastructuur is hoog en zal de komende jaren alleen maar verder toenemen. Het is nodig om ons daar verder voor te wapenen. Laat ons verder inzetten op onderzoeksinfrastructuur, zodat we hier excellente technologie- en onderzoeksinfrastructuur uitbouwen."

Je kan de vraag van Stijn hier herbekijken.